نورپردازی مسجد | انواع خدمات روشنایی مساجد

نورپردازی مسجد

در طول تاریخ همیشه سازه‌های مذهبی شگفت انگیز بوده‌اند. این بناها برای تمامی گروه ها قابل توجه بوده و یکی از جذاب‌ترین مکان‌هایی که توریست‌ها به آن جذب می‌شوند مساجد و کلیساها هستند.

نورپردازی مسجد به دو بخش

1. نورپردازی داخلی مسجد
2. نورپردازی بیرونی یا خارجی مسجد

تقسیم می‌شود.

نورپردازی فضای داخلی مسجد

یکی از جنبه‌های پر اهمیت در طراحی فضای داخلی مسجد، روشنایی و نورپردازی آن است. استفاده از مهارت و تخصص در بکارگیری و استفاده از نور، سبب ارتقاء معماری و معنی دار شدن فضا می‌شود و یکی از مهمترین مواردی که باید به آن توجه کرد استفاده از نور روز و نور مصنوعی همزمان است.

نور روز می‌تواند تامین کننده تمامی نیازهای روشنایی در استفاده روزانه فضا باشد. ولی از آنجائیکه مراسم عبادی وآئینی در شب نیز برگزار می شوند نیاز به استفاده از نور احساس می شود.

با توجه به عملکرد مساجد و اعمالی که در این فضای معنوی انجام می‌شود، درمی‌یابیم که نورپردازی مسجد عموما چهار هدف زیر را دنبال می‌کند:

1. شرکت کنندگان در مراسم قادر باشند فعالیت‌های انجام شده را به روشنی مشاهده کنند.
2. فضا به گونه‌ای روشن باشد که عبادت کننده ببیند که اطرافش چه اتفاقاتی رخ می‌دهد، از ایجاد سایه و گرما جلوگیری شود و از تابش مستقیم نور به چشم شرکت کنندگان پرهیز شود.
3. به شرکت کنندگان و نمازگزاران حس فضای امن را بدهد و فضا به واسطه روشنایی واقعا امن جلوه کند.
4. ایجاد یک فضای معنوی خوب بصری و نور محیطی مطلوب.

برای تحقق اهداف بالا مشاوران روشنایی و نورپردازی راهکارهایی را ارائه داده‌اند.
انتخاب منابع نوری مناسب و موقعیت نصب چراغ‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است. اما آنچه را که نباید از نظر دور داشت توجه به کسانی است که از این فضاها استفاده می‏کنند. احساسات، رفتارها، ادراکات …… همه تحت تاثیر روشنایی قرار می‏گیرند.

اینکه چه کسانی از فضا استفاده می‏کنند، چگونه از فضا استفاده می‏کنند، راه‏های خاصی که آنان آیین خود را انجام می‏دهند و احساسی که می‏خواهند به آن برسند، در پروسه طراحی مطرح می‏شود.

طراحی نورپردازی مسجد

همانطور که گفته شد، هنگام طراحی نورپردازی مسجد باید به عملکرد فضا دقت کنیم. بطور کلی با توجه به اعمالی که در مسجد صورت می‌گیرد چهار جزء اصلی وجود دارد:

• روشنایی وظیفه‌ای: نور کافی جهت مطالعه برای نمازگزاران و امام جماعت (روشنایی افقی).
  روشنایی موضعی: به منظور متمرکز شدن بر روی امام جماعت، سخنران مراسم، اشیاء و المان‏های مذهبی.
• روشنایی تاکیدی: روشنایی جهت روشن کردن تزئینات، برجسته کردن ویژگی‏هایی مانند قوس‏ها و پیش‏آمدگی‏ها و ایجاد فضای معنوی.
• روشنایی برای مراسم خاص: نورهای تزئینی برای استفاده در مناسبت‏ها، اعیاد، عزاداری‌ها

مساجد، عموما دارای سقف‌های بلند، ورودی، جایگاه نمازگزاران، محراب و منبر، محل قرار گرفتن کتاب‌های مذهبی و دعا، کاشی ‏کاری‏ها و نقوش هستند. یک طراح ، وظیفه بینایی را بر اساس عملکرد فضا آنالیز کرده و بر‏اساس مراسمی که انجام می‏شود و مسائلی که پیش می‏آید، طرح نورپردازی خود را به اجرا در می‏آورد.

اگر نمازگزاران در مکانی خاصی برای مراسمی خاص جمع می‏شوند ، در آن نقطه به طور قطع یک نور متمرکز پیشبینی خواهد شد. و یا در مراسمی خاص لازم است نور به حداقل شدت خود برسد تا حس و حال فضا دگرگون شود و یا در مراسمی دیگر دیدن چهره افراد و یا مطالعه کتاب دعا لازم می‏باشد.

در نتیجه عملکرد فضا و معماری در طراحی روشنایی و نورپردازی باید مورد توجه قرار گیرد. در نظر گرفتن لایه های مختلف نوری و سناریوهای مختلف نورپردازی یک گزینه مناسب برای چنین فضاهایی است.

شدت روشنایی مناسب در فضای داخلی مسجد

در نورپردازی مسجد لازم است که از طرح‌های ‏مختلف روشنایی عمومی، تاکیدی و یا اشتراک این دو استفاده شود. یکی از مواردی که باید به آن توجه شود بکار بردن نور مناسب در روشنایی تاکیدی است.

مراسم عبادی که با خواندن کتاب دعا همراه است روشنایی عمومی 100 تا 200 لوکس را نیاز دارد. حال آنکه میزان روشنایی تاکیدی حداقل سه برابر روشنایی عمومی باید باشد.

این نور خاص برای روشن شدن حجم فضای اشغال شده توسط نماز‏گزار، اشیا و بافت‏ها می باشد. دید خوب برای تشخیص و برقراری ارتباط لازم است که توسط فراهم کردن میانگین کافی روشنایی استوانه‌ای در فضا ممکن می‏شود.

انتخاب نوع مناسب چراغ و لامپ در نورپردازی مسجد

با‏توجه به در‏دسترس بودن منابع نوری مناسب و اقتصادی در زاویه‌های ‏تابش مختلف، انتخاب نوع چراغ با توجه به اهداف زیر صورت می‏گیرد:

• چراغ‏هایی با زاویه تابش باز تامین کننده نورهای محیطی، سقف‏ها، قوس‏ها و پیش‏آمدگی‏ها هستند.
• چراغ‏هایی با زاویه تابش متوسط برای تابش به سمت پایین جهت تامین نور عمومی، مطالعه نمازگزاران و امام جماعت مورد استفاده قرارمی‏گیرند.
• چراغ‌هایی با زاویه تابش بسته تامین کننده روشنایی تاکیدی هستند. این نور جهت متمرکر شدن بر روی امام جماعت، اشیا و المان‏های مذهبی، محراب و …و یا نشان دادن ویژگی‏هایی در فضا مناسب می‏باشد.

باید توجه کرد که، استفاده از یک سیستم کاهنده یا دیمر اجازه می‌دهد در صورت نیاز نور را کاهش داده و حس و حال فضا را تغییر داد.
از دیگر نکاتی که لازم است به آن توجه شود، نگهداری و تعویض لامپ‌ها و صرفه جویی در مصرف انرژی و هزینه‏های مربوطه است.
روشنایی اضطراری در فضاهایی که احتمال ریسک خطر وجود دارد لازم است پیشبینی شود و همچنین توجه به حفظ یکپارچگی ساختمان در زمان نصب چراغ‌ها و کابل‌های مربوطه توسط طراح لازم است.

انتخاب دمای رنگ نور مناسب

برای ایجاد یک فضای معنوی انتخاب دمای رنگ نور مناسب اهمیت دارد. دمای رنگ نور نچرال و هر چه به سمت نور گرم‌تر می‌رویم، حس و حال محیط را گرم‌تر و روحانی‌تر می‌کند. طراح نورپردازی مسجد با توجه به مراسم انجام گرفته در فضا و نیازهای آن این مهم را اجرا می‌کند.

نورپردازی فضای بیرونی مسجد

یکی از بخش های قابل توجه در نورپردازی فضای بیرونی مسجد، گنبد و مناره‌های مسجد است.
انتخاب چراغ مناسب، رنگ نورس مناسب و محل قرار گیری و نصب صحیح در نورپردازی گنبد بسیار اهمیت دارد. روشن کردن حجم‌هایی نظیر گنبد نیاز به توجه خاص دارد تا پوشش کامل تامین شود.

روشن کردن مناره‌ها از داخل می‌تواند معنوی بودن این سازه‌ها را به نمایش بگذارد.

نتیجه گیری نورپردازی مسجد

معماران همواره کوشیده‏ اند تا نور خداوندی را در این مقدس‏ترین مکان‏ها جلوه ‏گر کنند تا تداعی کننده نور حقیقت، رحمت و معنویت الهی باشد. حضور، حرکت و تمرکز را می‌توان از طریق تاریکی‏ها و روشنی‏ها انتقال داد. نور، کلید انفصال از دنیای مادی، انتقال از فضای مادی به معنوی و وصول به دنیای معنوی است.

طراح نورپرداز، گام اولش را با درک فضا برمی‏دارد و در گام دوم به داستان نورپردازی می‏پردازد. در قدم سوم ساختار نورپردازی مطرح می‏شود و چهارمین قدم پارمترهای نورپردازی شامل نورخروجی، رنگ نور، زاویه مورد نظر، رفلکتورها و دیفیوزرها مطرح می‏شود.

طراح نورپرداز با درک کامل از فضا، معماری، تاریخچه و فرهنگ و راهکارهای اجرایی عملی و بکارگیری دانش نورپردازی به نتیجه مورد نظر دست می‏یابد.