نورپردازی چیست ؟ صفر تا 100 نورپردازی
نورپردازی چیست؟
می‌دانیم که نور برای حیات موجودات زنده لازم است. بدون نور هیچ گیاهی رشد نکرده و به دنبال آن هیچ حیوانی نیز وجود نخواهد داشت. همچنین بدون نور( چه به صورت طبیعی و یا مصنوعی ) شکل و فرم و رنگ حس نمی‌شود. نور بسیار شگفت انگیز است و برای تجربه کردن محیط، شناخت رنگ، فضا و حجم از ضروریات است. نور به چشمان ما توان ديدن عطا مي‌كند، انگيزه سازي بزرگ و تجربه‌اي زندگي آفرين است كه هنرمندان و معماران آن را به عنوان عنصر اوليه كارهاي خود استفاده می‌کنند.
“به استفاده از نور چه در فضاهای داخلی و یا خارجی، نورپردازی یا پردازش نور گفته میشود “
فهرست
نورپردازی چه کارهایی برای ما انجام می‌دهد؟
- تامین روشنایی مورد نیاز براى انجام فعالیت‌ها و عملكردها
- تامین حس آسایش و توجه به نیازهای روحی انسان
- کمک به جهت‌یابی برای یافتن مسیر
- جنبه های بهداشتی و سلامتی
- قابلیت درک فضا
- تامین امنیت، کمک به شناختن فضا
- برقراری ارتباط و انتقال اطلاعات
با توجه به اهمیت نور و این درخشانی (طبیعی و مصنوعی) در زندگی ما ، طراحی نورپردازی و استفاده صحیح از نور در میان معماران و نورپردازان جایگاه ویژه‌ای یافته است. برای رسیدن به یک راه حل روشنایی درست، لازم است پارامترهای مهم در این زمینه در نظر گرفته شود. در درجه نخست باید به ویژگی‌های کیفی نور دقت نمود. پارامترهای تاثیر گذار شامل موارد زیر است:
- در اجرای نورپردازی از نور طبیعی استفاده می‌کنیم یا نور مصنوعی و یا ترکیبی از هر دو؟
- تاریکی موجب ایجاد تعادل، کنتراست، ظرافت، هیجان و ابهام میشود. سایه‌ها در اجرا اهمیت دارند.
- نور میتواند متمرکز و یا پخش باشد که با توجه به طرح طراحی شده زاویه پرتاب نور تعیین میشود.
- رنگ نور و CRI از عوامل مهم و موثر هستند.
- فاکتورهای درخشندگی و خیرگی باید در نظر گرفته شود.
معمار و نورپرداز باید با شناخت پارامترهای مهم طراحی و تكنیک‌های پیاده سازی آن، ویژگی‌های کیفی نور، فضا و تاریخچه ، کاربری آن و آنچه قرار است اتفاق بیافتد و هدف از نورپردازی، بهترین راه حل را با توجه به شرایط ارائه دهد.
انواع روش های نورپردازی:
با توجه به فعالیت‌هایی که در فضا انجام میشود این زمینه را با سه روش انجام می‌دهیم و نورپردازی تزئینی را در انتها توضیح خواهیم داد.
1- نورپردازی محیطی یا عمومی
وظیفه این مدل تامین نور عمومی فضا است به این معنی که اجازه حرکت و جابجایی به افراد داده شود. در این روش از منابع نوری استفاده میشود که نور یکدست را فراهم می‌کنند. رنگ نوری منابع با توجه به کاربری فضا تعیین میشود.
2- نورپردازی وظیفه‌ای
این روش زمانی بکار می‌رود که نیاز به روشنایی برای انجام وظایف خاص مطرح باشد. مطالعه، کارهای دستی، صندق فروشگاهی، آشپزی و فعالیت‌هایی که نیاز به نور هدایت شده دارند از این دست می‌باشند.
برای تامین نور وظیفه‌ای عموما از منابع نوری در کنار یا بالای سطح کار استفاده میشود. این منابع می‌توانند بصورت نورهای خطی و یا نقطه‌ای باشند. این روزها با توجه به تکنولوژی منابع نوری LED و همچنین چراغ‌های ریلی و مگنتی، گسیل داشتن نور و هدایت آن به آسانی صورت می‌گیرد.
3- نورپردازی تاکیدی
به نوردهی تاکیدی، نورپردازی برجسته نیز گفته میشود و زمانی بکار می‌رود که طراح نورپرداز و یا معمار هدفش از نوردهی برجسته کردن یک فضا، یک المان، یک آثار هنری و یا …… است. برای تامین نور تاکیدی می‌توان از منابع نوری تو کار و یا روکار و دیواری استفاده کرد.
4- نورپردازی تزئینی
همانطور که اسم آن پیداست در این روش جنبه جاذبه بصری و زیبایی شناسانه نور مطرح میشود. در این روش نورپردازی خود منابع نوری مطرح هستند و به عنوان یک المان زیبایی بکار گرفته می‌شوند.
تجهیزات نورپردازی
یک چراغ یا آنچه به عنوان منبع نوری شناخته میشود شامل یک بدنه است و بخش تولید کننده نور که لامپ نامیده میشود. البته چراغ اجزای دیگری هم دارد که در جای خود بحث خواهد شد.
بدنه چراغ
بدنه چراغ بر اساس نوع کاربری، محل نصب، شکل ظاهری و شکیل بودن، فضا و هدف، متفاوت است. میتواند چراغ بصورت تولید انبوه ساخته شود و یا بر اساس سفارش و هدف خاصی طراحی گردد.
لامپ
لامپها منابع تولید نور هستند که به سه صورت نور تولید می‌کنند:
- ایجاد نور در اثر حرارت ، مانند لامپ‌های رشته‌ای یا هالوژن که در اثر عبور جریان الکتریسیته از فیلامان، رشته گداخته شده و نور ساتع می‌کند.
- ایجاد نور در اثر تخلیه الکتریکی، که در این لامپها تخلیه الکتریکی در گاز تولید نور می‌کند و طبقه بندی لامپ بر اساس نوع گازی است که در آن تخلیه الکتریکی صورت گرفته است. گازهای مورد استفاده، گاز بخار جیوه، بخار سدیم، و هالید فلزات است که لامپ های بخار جیوه، بخار سدیم و متال هالید تولید میشود. لامپ‌های فلورسنت هم در این گروه جای می‌گیرند که تخلیه الکتریکی در بخار جیوه با فشار کم صورت می‌گیرد.
- دیودهای ساطع کننده نور یا LED ها ، که بر اثر عبور جریان در نیمه هادی ها نور تولید میشود. کاربرد این لامپها در روشنایی روز به روز در حال توسعه است.
تنوع و موارد استفاده هر کدام از لامپ ها را می‌توانید در مقاله انواع لامپ بیابید. در اینجا تنها به تقسیم بندی ساده‌ای از آن کفایت می‌کنیم.
تاثیر رنگ در نورپردازی
دمای رنگ نور عددی است که بیان کننده رنگ نور خروجی از لامپ می‌باشد که بر حسب کلوین بیان میشود. هر چه این عدد بزرگتر باشد رنگ نور بیشتر به محدوده رنگ‌های سرد و سفید نزدیک‌تر است و هر چه این عدد کوچکتر باشد رنگ نور به رنگ‌های گرم نزدیک تر است.
رنگ نور مناسب هر محیط با کاربری آن فضا انتخاب میشود. به عنوان مثال برای محیط‌هایی که قرار است اشخاص در آن فضا استراحت کنند مانند بخش های عادی بیمارستان، منازل و یا هتل‌ها، رنگ نوری گرم با دمای پایین یعنی سفید گرم توصیه میشود. در مقابل در محیط‌های صنعتی نظیر کارگاه و مراکز تولیدی رنگ نوری سرد مانع خواب آلودگی افراد میشود.
فضاهایی مانند مدارس، فضاهای اداری، راهرو بیمارستان، …. نورهای سفید سرد انتخاب بهتری است.
در بسیاری از فضاها می‌بینیم که برای متعادل کردن رنگ نور لامپ‌هایی با رنگ نور سفید یا اصطلاحا مهتابی و زرد یا اصطلاحا آفتابی را در کنار هم قرار می‌دهند به این امید که با ترکیب اینها یک نور میانه حاصل شود که البته روشی اشتباه است چرا که علاوه بر نازیبا شدن محیط، توزیع یکنواخت نور هم تحت تاثیر قرار می‌گیرد حال آنکه با استفاده از لامپ‌هایی با رنگ نور نچرال یا طبیعی میتواند رنگ نوری مناسب را ارائه داد.
تاثیر نور بر بدن انسان
نور بر بدن انسان به دو شیوه تاثیر می‌گذارد: تاثیر بیولوزی و تاثیر دیداری که هر کدام مختصر و تیتر‌وار ذکر می‌شوند.
تاثیر بیولوژی نور بر بدن انسان
- تاثیر بر ترشح ملاتونین و تنطیم چرخه خواب و بیداری
- تاثیر بر ترشح کورتیزون یا هورمون اضطراب
- تاثیر نور خورشید بر تولید ویتامین D
- تاثیر بر احساسات و خلق و خو، افسردگی، بیماری قلبی، اضافه وزن، سیستم ایمنی،
- تاثیر بر ترشح سراتونین یا هورمون خوشحالی
- افزایش تمرکز و خلاقیت
اثرات دیداری نور
عامل اصلی دیده شدن اشیا نوری است که از آنها بر چشم ما می‌تابد. برای اینکه اشیای مختلف به خوبی دیده شوند چهار اصل باید برقرار باشد:
- تامین حداقل روشنایی
- وجود کنتراست یا تباین کافی، بین درخشندگی جسمی که می‌خواهیم آن را ببینیم و درخشندگی محیط باید اختلاف کافی وجود داشته باشد.
- داشتن اندازه کافی ( جسم به اندازه کافی بزرگ باشد)
- زمان کافی( برای دیده شدن شی باید به مدت کافی مقابل چشم قرار بگیرد)
تکنیکهای نورپردازی
طراحی روشنایی و نورپردازی یکی از مهمترین بخش‌های معماری است که به دو بخش طراحی نورپردازی داخلی و بیرونی قابل تفکیک است. تکنیکهای نورپردازی در هر دو بخش مختصر تفاوتی دارد. برای رسیدن به هر تکنیک از تجهیزات و منابع نورپردازی متفاوتی استفاده می‌کنیم. می‌توان گفت که این هنر طراح نورپرداز است که برای ایجاد افکت‌های نورپردازی از چه روشی و چه منابع نوری استفاده کند.
تکنیکهای نورپردازی فضای داخلی
- نورپردازی از بالا به پایین down lighting
- نورپردازی از پایین به بالا up lighting
- نورپردازی دو طرفهup & down lighting
- نورپردازی تاکیدیaccent lighting
- نورپردازی وظیفه‌ای یا موضعی Focal glow or task light
- نورپردازی مستقیم direct ceiling lighting
- نورپردازی غیر مستقیم indirect ceiling lighting
- نورپردازی سطحیgrazing lighting
- شستشوی دیوار wall washing lighting
تکنیک های نورپردازی فضای بیرونی
- نورپردازی از بالا به پایین down lighting
- نورپردازی از پایین به بالا up lighting
- نورپردازی دو طرفهup & down lighting
- نورپردازی تاکیدیaccent lighting
- نورپردازی وظیفه‌ای task light
- نورپردازی زمینه background lighting
- نورپردازی سطحیgrazing lighting
- شستشوی دیوار wall washing lighting
- نورپردازی متقاطع cross lighting
- نورپردازی سایه ساز shadow lighting
- نورپردازی انعکاسیmirror lighting
آنچه مسلم است توضیحات هر مورد بسیار گسترده است. در اینجا تنها به عنوان هر تکنیک اشاره کردیم. توضیحات تکمیلی هر تکنیک راه اندازی نور در مقاله‌ای دیگر و جای خود ارائه میشود.
کاربرد نورپردازی در معماری
طراحی نورپردازی یک فرآیند از ادغام نور در بافت معماری است. طراحی و اجرای روشنایی و نورپردازی بسته به هدف، کاربری و نیاز هر پروژه متفاوت است.
مواردی که در فرآیند طراحی نو باید در نظر گرفته شود شامل موارد زیر است:
- نیازهای افرادی که از فضا استفاده می‌کنند چیست و چه فعالیت‌هایی در آن مکان انجام میشود.
- برای هر فعالیت چه مقدار نور مورد نیاز است.
- موقعیت قرارگیری ساختمان چگونه است و نور روز چقدر است.
- رنگ و مصالح دیوار و کف و سقف چگونه است؟
- رنگ نور مورد نیاز چیست؟
- توزیع و پخش نور و استانداردها بررسی شود.
- کنترل هوشمند چگونه باشد؟
- بهره وری انرژی در نظر گرفته شود
- سهولت نصب و تعمیرات و نگهداری در نظر گرفته شود
همانطور که گفته شد روشنایی از بخش های جدایی ناپذیر یک پروژه معماری است. معمار پروژه با کمک گرفتن از یک طراح نورپرداز میتواند همگام با طراحی معماری، طراحی نورپردازی را به پیش ببرد.
ما یک مقاله بسیار کامل درباره نورپردازی معماری داریم روی لینک کلیک کنید تا اطلاعات بیشتری را ببینید.
کاربرد نورپردازی در ساختمان
یک ساختمان یا بنا از دو بخش تشکیل شده است. فضای بیرونی یا نما به همراه محوطه اطراف و فضای درونی. فضای درونی شامل اتاق‌ها یا فضاهای است که در هر یک فعالیت‌های مختلفی صورت می‌گیرد. روشنایی یا نورپردازی فضای درونی چهار هدف را دنبال می‌کنند:
- روشنایی محیطی: وظیفه روشنایی محیطی تامین نور مورد نیاز برای حرکت و جابجایی است و یک روشنایی یکنواخت و ملایم را به فضا می‌دهد.
- روشنایی وظیفه‌ای: میزان نوری است که برای هر فعالیت در فضا لازم است. جهت مطالعه، آشپزی، کارهای دستی.
- روشنایی تاکیدی: نوری است که برای تاباندن بر اهداف خاص استفاده میشود. نشان دادن یک تابلو، مجسمه، المان خاص و یا عکس خانوادگی.
- روشنایی تزئینی: این روشنایی صرفا جهت جذابیت‌های بصری استفاده میشود و به عنوان یک المان زیبایی بکار می‌رود.
روشنایی و نورپردازی فضای بیرونی علاوه بر اهداف بالا، میتواند جهت روشن نمودن نما مورد استفاده قرار بگیرد. روشن کردن نما اهداف مختلفی را دنبال می‌کند که بسته به کاربری ساختمان متفاوت است . نوردهی محوطه به منطور تامین روشنایی عمومی، مسیرها، روشنایی امنیتی و پارکینگ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کاربرد نورپردازی در نما
هنگام طراحی نورپردازی نما باید به سه نکته اساسی توجه نمود.
- هدف از نورپردازی
- سبک نورپردازی
- و ویژگی های مرتبط
هدف از نورپردازی
در نورپردازی نمای ساختمان در مرحله اول باید به هدف از نوردهی پرداخت. هدف برای ساختمان مسکونی، تجاری، اداری، تفریحی، بنای تاریخی و ساختمان ارزشمند و آموزشی متفاوت است. نوردهی نمای بیرونی به منظور زیر انجام میشود:
- به منظور زیبایی و جنبه‌های بصری
- به منظور افزایش ارزش ساختمان
- به منظور تاکید بر معماری بنا
- به منظور معرفی ساختمان و جنبه های تجاری
سبک نورپردازی
نورپردازی به دو سبک ثابت یا استاتیک و متحرک یا داینامیک وجود دارد. عواملی که بر سبک نورپردازی نما تاثیر گذار است شامل موارد زیر است:
- محل قرار گیری ساختمان، ساختمان های همجوار و ترافیک
- نوع ساختمان/ مسکونی، تجاری، اداری، آموزشی، تاریخی و ……
- ارتفاع/ عرض و عناصر معماری
- مصالح بکار رفته/ رنگ نما
- جزئیات فنی ساختمان
توجه به ویژگی های مرتبط
- توجه به : دمای رنگ نور، شاخص رندر رنگ و خروجی لومن منابع نور
- توجه به IP محصولات
- انتخاب زاویه مناسب پرتاب نور
- کنترل خیرگی، سایه‌ها
- توجه به نمای شهر، محیط زیست، هماهنگی با ساختمان‌های اطراف
- توجه به کاهش انرژی
- نصب آسان و تعمیرات و نگهداری
- توجه به استانداردها
انواع تکنیک های نورپردازی نما چیست؟
تکنیکهای مختلفی برای نوردهی نمای ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. بکارگیری هر تکنیک بستگی به طرح کلی نوردهی نما دارد و اینکه معمار بنا می‌خواهد آن را در شب چگونه به نمایش بگذارد و بر چه بخش‌هایی از نما تاکید کند. در زیر سناریوهای مختلف آورده شده است:
- جهت برجسته کردن خطوط عمودی و افقی
- سطحی برای نشان دادن بافت نما
- سطحی دیواره‌ها
- برجسته سازی المان‌های معماری/ ستون‌ها/ مجسمه‌ها
- روشنایی یکنواخت نما
- روشن کردن خطوط اصلی ساختمان
- متحرک و رنگی
توجه به نورپردازی نما به دلیل تاثیری که در منظره شبانه شهر دارد بسیار با اهمیت است. توجه به نکات ذکر شده به منظور یک نوردهی مناسب میتواند چهره ای با ارزش از بنا ارائه دهد.
کاربرد نورپردازی در هتل
هنگام طراحی روشنایی فضاهای مهمان پذیر مانند هتل‌ها، رستوران‌ها و کافی شاپ و ….. اولین قدم مشخص کردن نیازها و انتظارات مشتریان، مهمانان و کارکنان مجموعه است. روشنایی فضا باید به گونه‌ای باشد که کارمندان بتوانند وظایف خود را انجام دهند و مشتریان و مهمانان در آرامش از فضا لذت ببرند.
روشنایی و نورپردازی در هتل وظایف زیر را به عهده دارد:
- کاربردی و جذاب بوده و آسایش مهمانان را تامین کند.
- هدایت کننده باشد و اجازه برقراری ارتباط بصری را بدهد.
- بر خلق و خوی مهمانان تاثیر مثبت داشته باشد.
- مشتریان و کارمندان به راحتی در فضا حرکت کنند.
- با طراحی معماری هماهنگ باشد.
- ایجاد خیرگی نکند.
- نصب و تعمیرات آن ها آسان باشد.
- در مصرف انرژی صرفه جویی کند.
در برخی از هتل‌ها مکان‌هایی وجود دارد که در آن فضاها کارهای مختلفی انجام میشود. مانند برگزاری مراسم یا سمینار و برنامه‌های آموزشی، جلسات و نمایشگاه‌ها. سیستم روشنایی در این فضاها باید قابل کنترل بوده و سناریوهای مختلفی را داشته باشد.
با توجه به اینکه هتل ها درارای قسمت‌های مختلف با کاربری‌های مختلف می‌باشند، طراحی روشنایی برای هر بخش جداگانه انجام میشود. همچنین روشنایی محوطه بیرونی، نمای ساختمان، مسیرها، پارکینگ‌ها و سایر قسمت ها بصورت یکپارچه و هماهنگ با روشنایی درونی طراحی و اجرا می‌شوند. روشنایی فضای بیرونی وظایف زیر را دنبال می‌کند.
- تاکید بر مجموعه و برقرار کردن ارتباط بصری با بیننده
- تبلیغ و جذب مشتری
- تامین امنیت و حفاظت مهمانان و کارکنان
- تامین روشنایی عمومی برای حرکت در مسیرها، پارکینگ، ورودی و …..
- ایجاد جذابیت بصری
و در نهایت طراحی روشنایی یکپارچه هتل ها با همکاری معمار مجموعه و طراح نورپرداز انجام میشود.
ما یک مقاله بسیار کامل درباره نورپردازی هتل داریم روی لینک کلیک کنید تا اطلاعات بیشتری را ببینید.
کاربرد نورپردازی در بیمارستان
بیمارستان‌ها یک مجموعه جامع و فراگیر هستند که عملکردهای مختلف در آن انجام میشود. طراحی نوردادن به بیمارستان باید الزامات و اهداف عملکردی واقعی را برآورده کند. بخش‌های مختلف بیمارستان شامل:
- ورودی و پذیرش
- کلینیک و معاینه
- جراحی و اتاق استریل
- داروخانه
- فضاهای عمومی
- راهروها
و قسمت های دیگر است که هر کدام از این بخش ها شامل زیر بخش‌هایی هستند. همچنین فضای بیرونی بیمارستان بسیار قابل توجه است. مسیرهای عبور بیماران، پارکینگ، محوطه و ….. باید طراحی روشنایی مجزا داشته باشند.
بطور کلی طراحی روشنایی بیمارستان اهداف زیر را دنبال می‌کند:
- ایجاد یک محیط روشن و استاندارد جهت حرکت بیماران و پرسنل و خدمات
- تامین نور عمومی با رنگ نوری مناسب و CRI بالا جهت معاینه در اتاق‌های مختلف و ارتباط بصری پزشکان با بیماران
- تامین نور ورودی و بخش پذیرش بیماران
- تامین نور وظیفه‌ای در بخش‌ها، اورژانس ، اتاق جراحی، داروخانه، اتاق استریل، …….
- تامین نور راهنماها، اضطراری
- تامین نور محیطی راهروها و مسیرهای دسترسی
- تامین نور محیطی آزمایشگاه ها و سرویس ها با CRI بالا
- تامین روشنایی محوطه، مسیرهای بیرونی، پارکینگ و آمبولانس
- تامین روشنایی محل استراحت پرسنل و کارمندان
- صرفه جویی در مصرف انرژی و مدیریت هوشمند
نتیجه اینکه : روشنایی بیمارستان یک کار بسیار بسیار تخصصی و حرفه ای است و لازم است به موسسات و پرسنل حرفه‌ای سپرده شود. طراحی مناسب، محصولات و تجهیزات روشنایی حرفه‌ای، انتخاب و کنترل مهندسی نصب روشنایی و صرفه جویی در انرژی باید با دقت مورد توجه صورت گیرد.
ما یک مقاله بسیار کامل درباره نورپردازی بیمارستان داریم روی لینک کلیک کنید تا اطلاعات بیشتری را ببینید.
کاربرد نورپردازی در رستوران
طراحی روشنایی و نورپردازی رستوران ها از چند جهت حائز اهمیت است. میهمانان پس از یک روز کاری سخت نیاز به آرامش دارند. می‌توان گفت روشنایی و نورپردازی رستوران اهداف زیر را دنبال می‌کند:
- تامین نور محیطی برای حرکت راحت میهمانان و کارکنان به اطراف
- ایجاد روشنایی آرامش بخش و تاثیر گذار بر خلق و خوی مهمانان
- تامین روشنایی هماهنگ با هدف رستوران و مدت زمان ماندگاری میهمانان( رستوران- فست فود)
- تامین روشنایی مناسب با زمان استفاده شامل صبحانه، نهار، شام، میان وعده
- تامین روشنایی مناسب برای ارتباط بصری میهمانان
- تامین روشنایی موضعی مناسب برای خواندن منو و سفارش
- تامین روشنایی بیرونی جذاب و دعوت کننده، دکوراتیو، نورپردازی نما
- تامین روشنایی مسیرهای دسترسی و ورودی ها
- صرفه جویی در مصرف انرژی و کنترل هوشمند
انواع مختلفی از طراحی روشنایی و نورپردازی وجود دارد که می‌توان هنگام طراحی نورپردازی رستوران در نظر داشت. باید توجه داشت که برای هر رستوران بر اساس محل قرارگیری، زمان استفاده، موقعیت مکانی و نوع منو سناریوهای مختلفی طراحی نمود.
